Ontspoorde mantelzorg
Vormen van ontspoorde mantelzorg
- Psychisch: bijvoorbeeld schelden en schreeuwen door overbelasting. Dit is de meest voorkomende vorm. Andere vormen van psychische ontsporing zijn dreigen, vernederen, infantiliseren en negeren.
- Lichamelijk: bijvoorbeeld het verkeerd toedienen van medicijnen uit onwetendheid of om iemand rustig te houden. Andere vormen van lichamelijke ontsporing zijn slaan, knijpen of vastbinden.
- Verwaarlozing: bijvoorbeeld niet de juiste voeding geven. Andere vormen van verwaarlozing zijn slechte hygiëne of wonden als gevolg van doorliggen.
- Schending van rechten: bijvoorbeeld de zorgvrager niet meer betrekken bij besluiten over zijn of haar leven. Andere vormen van het schenden van rechten zijn iemand opsluiten, persoonlijke post achterhouden of bezoekers wegsturen.
- Financieel: bijvoorbeeld het toe-eigenen van spullen zonder instemming van de betrokkenen. Een andere vorm van financiële ontsporing is het inperken van de financiële vrijheid van de zorgvrager.
- Seksuele grensoverschrijding: als onbedoeld iemands seksuele grenzen worden overschreden, bijvoorbeeld als gevolg van miscommunicatie.
Situaties van ontspoorde mantelzorg beslaan doorgaans verschillende van de hierboven beschreven vormen.
Oorzaken
Er zijn verschillende factoren die er toe kunnen leiden dat mantelzorg ontspoort:
Overbelasting en onmacht
Dit is de belangrijkste oorzaak van ontspoorde mantelzorg. Stress, uitputting en overspannenheid kunnen leiden tot het overschrijden van grenzen.
Onkunde en onwetendheid
Als de mantelzorg niet over de juiste kennis en vaardigheden beschikt, kan deze de zorgvrager onbewust en onbedoeld verkeerd behandelen. De zorg slaat sluipenderwijs om in verwaarlozing of verkeerde behandeling.
Compassie moeheid
Soms kan de mantelzorger het niet meer opbrengen om voor de ander te zorgen of naar diens problemen te luisteren. We spreken dan van compassiemoeheid. Dit kan ontstaan doordat de zorgsituatie al lang duurt of als de zorgvrager tegenwerkt of agressief reageert. Ook langer bestaande problematiek zoals relatieproblemen kunnen invloed hebben op medeleven en warmte naar de zorgvrager toe.
Persoonlijke problemen
Persoonlijke problemen zoals werkloosheid of een slechte gezondheid kunnen van invloed zijn op het ontsporen van mantelzorg. Als voor de mantelzorger de combinatie van mantelzorg met bijvoorbeeld werk of gezin lastig is, vormt dat ook een risico. Persoonlijkheidskenmerken spelen een rol. Een ieder gaat verschillend om met de situatie. Bijvoorbeeld angst voor de toekomst of boosheid over wat je overkomt kunnen risicofactoren zijn. En kan de mantelzorger de zorg delen? Vaak neemt het sociale netwerk af naarmate de mantelzorg langer duurt.
Signalen van ontspoorde mantelzorg
Bij mantelzorger o.a.
- Overbelasting en frustratie (snauwen, commanderen)
- Onsamenhangende en tegenstrijdige verklaringen voor lichamelijke verwondingen
- Tegenwerking en agressie vertonen
- De problematiek verhullen en bedekken, bezoek weren
- Een onverschillige of uiterst vriendelijke houding
- Gebrek aan kennis van de ziekte en/of het ziektebeeld
Bij de zorgvrager o.a.
- Onverzorgd, verwaarloosd uiterlijk, zichtbaar letsel
- Een depressieve, angstige indruk maken
- Aangeven dat er dingen mis zijn, maar er niet over willen praten
- Contact vermijden in aanwezigheid van de mantelzorger
- Verandering eet- of slaappatroon, verandering in gedrag
Overige signalen kunnen zijn:
- Huis is verwaarloosd
- Er verdwijnen geld en spullen van de zorgvrager
- Schulden nemen toe
- Nodige hulp wordt geweigerd
Wat kun je doen als je denkt ontspoorde mantelzorg te zien?
Als je als professional ontspoorde mantelzorg signaleert, is de Wet verplichte meldcode van toepassing. Je volgt het protocol van je organisatie. Heeft je organisatie geen protocol, dan kun je het stappenlan ontspoorde mantelzorg van Movisie gebruiken.
Tips bij het gesprek met de mantelzorger:
Ga ‘naast’ de mantelzorger staan en benoem dat je kunt helpen
- Benoem wat je ziet
- Oordeel niet
- Kom niet meteen met oplossingen, maar vraag door naar oorzaken
- Vraag welke oplossingen iemand zelf zou willen
- Stel open vragen
- Ga bij discussie steeds terug naar de feiten en naar het gezamenlijke doel van het gesprek.
- Bereid het gesprek goed voor en oefen met een collega.
Wat kun je als organisatie doen?
- Agendeer ontspoorde mantelzorg als onderwerp binnen uw organisatie.
- School medewerkers in het signaleren en zorg voor gezamenlijke normstelling over wat acceptabel is en wanneer veiligheid echt in het gedrang is. Ontspoorde mantelzorg kan ook een onderdeel zijn van de scholing over mantelzorg in algemene zin.
- Stel een eigen meldcode op en zorg dat deze bekend is.