Mantelzorg en het coronavirus

Woont degene voor wie je zorgt niet bij je in huis? En heeft je naaste tussen 21.00 en 4.30 uur mantelzorg nodig die je niet kunt verschuiven naar een moment voor of na de avondklok? Dan mag je hiervoor op pad. Wel is het noodzakelijk dat je dan een Eigen verklaring avondklok bij je hebt. Je leest er meer over op www.mantelzorg.nl/avondklok .

Het moet bij mantelzorg na 21 uur gaan om dringende hulp. Dat kan bijvoorbeeld zijn het in bed helpen van je vader op moeder op hoge leeftijd, omdat hij of zij dat zelf niet meer kan. Maar het kan ook gaan om het geruststellen van je naaste met een psychische beperking, die door iets in de paniek is geschoten.

En uiteraard mag je bij calamiteiten tijdens de avondklokuren naar je naaste toe, of naar bijvoorbeeld het ziekenhuis als hij of zij daar met spoed is opgenomen. Is er sprake van een noodsituatie, dan hoef je geen Eigen verklaring avondklok te kunnen tonen. Maar voor je eigen geruststelling is het wellicht fijn die ook dan bij je te hebben. Tip: leg vast een ingevulde Eigen verklaring avondklok klaar, zodat je in geval van nood die zo kunt pakken en meenemen.

Lees hier wanneer het wel en niet verplicht is een verklaring bij je te hebben.

Alle informatie over de gevolgen van de avondklok voor mantelzorgers vind je op www.mantelzorg.nl/avondklok .

Hier kun je ook de Eigen verklaring avondklok downloaden.

Lukt het je om wat voor reden niet de Eigen verklaring avondklok uit te printen, vraag dan iemand in je netwerk je te helpen. Misschien kan een buur, vriend of een van je familieleden de verklaring voor je printen. Of bel het steunpunt mantelzorg in je gemeente om te vragen of je daar een uitgeprinte versie van de verklaring kunt krijgen.

Ook mag je de verklaring digitaal invullen en op je telefoon of tablet meenemen.

Lees hier hoe je het formulier kunt downloaden, invullen en printen.

Lees hier hoe je het formulier digitaal kunt invullen en opslaan op je mobiel of tablet.

Kom je er niet uit? Mogelijk kan de Digitale Helpdesk Zorg  of de helpdesk van SeniorWeb je helpen het knelpunt op te lossen..

Ja dat mag. De zorgverleners die vanuit een pgb voor je naaste zorgen mogen in de avonduren gewoon zorg komen verlenen. Zij moeten dan naast de Eigen verklaring avondklok ook een werkgeversverklaring bij zich hebben. Met deze verklaringen kunnen pgb-zorgverleners aantonen dat ze op weg zijn naar of van hun werk.

Meer informatie vind je op de website van Per Saldo.

Oppassen op kleinkinderen is geen mantelzorg. Dat is gebruikelijke hulp die ouders hun kinderen bieden. Oppassen is geen geldige reden om tijdens de avondklok buiten te zijn.

Wij krijgen echter telefoontjes van ouders die allebei een cruciaal beroep hebben. En van de oppas van opa en oma afhankelijk zijn om ’s avonds te kunnen werken. Aangezien avonddiensten vaak later dan 21.00 uur eindigen, ontstaat hier een knelpunt. Ook al is oppassen geen mantelzorg, omdat we de vraag regelmatig krijgen hebben we deze voorgelegd aan VWS. We zijn nog in afwachting van een antwoord.

België beperkt vanaf woensdag 27 januari tot maandag 1 maart het grensverkeer tussen Nederland en België. Alle niet-essentiële reizen van en naar België zijn die periode verboden.

Het verlenen van zorg aan een oudere, minderjarige, gehandicapte of kwetsbare persoon, wordt door België gezien als een essentiële reden om te reizen. Je mag dus voor mantelzorg de grens over.

Welke documenten moet je bij je hebben?

Om de grens over te kunnen moet je in ieder geval een ‘Verklaring op eer’ bij je hebben. Deze wordt door het Belgische ministerie van Binnenlandse Zaken ter beschikking gesteld. Zodra dit formulier online te downloaden is, zullen we er hier op onze website een link naar plaatsen.

Blijf je langer dan 48 uur in België, dan moet je de ‘Verklaring op eer’ koppelen aan een Passagier Lokalisatie Formulier (PLF; Passenger Location Form). Maar dat zal voor mantelzorgsituaties niet van toepassing zijn, als je een kort bezoek brengt aan je naaste en op dezelfde dag weer terug naar huis gaat. Zo nodig lees je hier meer over het Passagier Locatie Formulier.

De Belgische overheid geeft aan dat een bewijs van een negatieve coronatest nodig is om de grens te kunnen passeren. Of dat ook geldt voor een kortdurend bezoek in verband met mantelzorg is ons op dit moment niet duidelijk. We hopen en verwachten van niet, maar kunnen je daar op dit moment nog geen zekerheid over bieden. Zodra we meer weten, zullen we dat in deze informatie verwerken.

Naast de ‘Verklaring op eer’ moet je documenten bij je hebben die de reden van je reis onderbouwen. Welke documenten dat moeten zijn, geeft de Belgische overheid niet aan. Wees creatief, kijk wat je aan documenten, facturen, correspondentie over behandelingen en medische zaken etc. hebt die onderbouwen dat je naaste een kwetsbare gezondheid heeft en dus mantelzorg nodig heeft. Denk hierbij aan:

• Indicaties voor thuiszorg, huishoudelijke hulp, dagbesteding, persoonlijke begeleiding etc. vanuit de Wmo, Wlz, Jeugdwet, zorgverzekering (de indicatie zelf, of bijvoorbeeld correspondentie of facturen hiervan).
• Brief van een huisarts of specialist over de medische situatie van je naaste. Vaak kun je bijvoorbeeld verslagen van een bezoek aan een specialist via het digitale dossier van jouw naaste bij de arts of het ziekenhuis downloaden.
• Bevestiging van inschrijving als mantelzorger bij het steunpunt mantelzorg in de woonplaats van je naaste.
• Verklaring van het steunpunt mantelzorg dat je daar bekend bent als mantelzorger.
• Bewijs van ontvangst van de jaarlijkse mantelzorgwaardering of het mantelzorgcompliment.
• Belgische huisartsen zijn vaak bereid een attest op te stellen waarin staat dat je naaste afhankelijk is van mantelzorg. Dit is echter alleen van toepassing als degene voor wie je zorgt in België woont. Woon je als mantelzorger zelf in België, dan heeft je huisarts meestal geen zicht op de situatie van je naaste in Nederland en is een attest niet mogelijk. De Nederlandse huisartsen geven geen verklaringen af.

Je hoeft geen compleet dossier mee te nemen, een of twee documenten die de reden van je bezoek onderbouwen zijn voldoende.

Meer informatie

Zie voor meer informatie het nieuwsbericht op de site van de Belgische overheid.

Vragen?

Heb je vragen of behoefte aan overleg? Bel met de Mantelzorglijn (030 760 60 55). Woon je in België, dan kun je ook overleggen met het Nationaal Crisiscentrum (0800/14 68 9).

Aanvullingen of tips?

Ben je deze dagen voor mantelzorg de grens Nederland – België over geweest? En heb je vanuit je praktische ervaringen aan de grens aanvullingen op bovenstaande informatie? Wij vernemen je tips graag! Bel de Mantelzorglijn of mail je tip naar mantelzorglijn@mantelzorg.nl

 

Kan je naaste zelf geen boodschappen doen en is er niemand in de buurt die dat kan overnemen? Alternatieven:

• Bestel boodschappen online en laat ze bij je naaste bezorgen.
• Uitleg over online boodschappen doen:
  Boodschappen doen via internet
• Supermarkten en slagers verkopen vaak kant-en-klaarmaaltijden.
• Vraag mensen in de straat om boodschappen te doen. Ken je niemand in de straat van je naaste? Doe een briefje door de brievenbussen in de straat, vraag om hulp. Veel mensen willen graag helpen. Laat de boodschapper (jou of je naaste) een Tikkie sturen via Whatsapp om de kosten te verrekenen. Of maak het bedrag over. Geef nooit een pinpas mee, om misbruik te voorkomen. Betaal ook niet met contant geld, om besmetting te voorkom
• Bel het lokale steunpunt mantelzorg of de gemeente: zij kunnen een vrijwilliger inschakelen voor boodschappenhulp.

Als je zelf niet meer kunt zorgen, dan moet iemand anders de zorg van je overnemen. Dit kan onverwachts gebeuren.

Het is dan handig als alle informatie over medicijnen, allergieën, belangrijke telefoonnummers en instructies voor de verzorging op papier staan.

Je kunt uit voorzorg vast een overzicht maken aan de hand van een checklist.

Je kunt de checklist ook bestellen als invulboekje.

Natuurlijk kun je ook zelf in een notitieboekje de belangrijkste zaken over de zorg en ondersteuning van je naaste opschrijven.

Naast het maken van een overzicht, kun je ook alvast bedenken wie de zorg van je kan overnemen. En met deze personen afspraken maken.

Bij algemene vragen over een pgb kun je bellen met de Mantelzorglijn. Vaak kunnen we je goed op weg helpen.

Heb je specifiekere vragen? Neem dan contact op met Per Saldo, de belangenvereniging voor mensen met een persoons gebonden budget.

Lees ook de adviezen van Per Saldo over het pgb in tijden van corona en volg hun nieuwsberichten.

Andere informatiebronnen

Rijksoverheid – veelgestelde vragen pgb

SVB – coronamaatregelen pgb

Per saldo Hulpgids – zoeken zorgaanbieder die via het pgb werkt

Heb je hulp nodig bij de zorg voor je naaste? Kijk eerst wie in je eigen netwerk of in dat van je naaste kan helpen. Is daar onvoldoende ondersteuning te vinden, dan kun je bij onderstaande organisaties terecht.

Weet je niet precies waar je moet zijn voor hulp? Bel of mail met de Mantelzorglijn en we denken met je mee: 030 760 60 55 (werkdagen 9 – 17 uur); mantelzorglijn@mantelzorg.nl

Steunpunt mantelzorg

In elke gemeente is een steunpunt mantelzorg. Google op de naam van de gemeente waar je naaste woont en het trefwoord ‘mantelzorg’. Meestal vind je dan de naam en contactgegevens van de organisatie. Kom je er niet uit? Bel de Mantelzorglijn en we zoeken het voor je op.

Een steunpunt kent de lokale situatie goed, en kan je de weg wijzen naar hulp en ondersteuning in de woonplaats van degene voor wie je zorgt.

Vrijwilligerscentrale

Via de vrijwilligerscentrale in de woonplaats van je naaste is vaak veel praktische hulp mogelijk, zoals boodschappen doen, medicijnen ophalen, vervoer, klusjes in huis en tuin. Bel en stel je vraag!

Afdeling Wmo of het sociaal wijkteam van de gemeente
Ook de gemeente kan veel hulp bieden, bijvoorbeeld in de vorm van huishoudelijke hulp, dagbesteding of respijtzorg. Tevens kun je er terecht voor woningaanpassingen en hulpmiddelen.

Zorgkantoor
Woont je naaste thuis met een indicatie vanuit de Wet Langdurige Zorg (Wlz)? Dan kun je bij vragen over (extra) zorg en ondersteuning bellen met het zorgkantoor (in plaats van met de gemeente/Wmo/sociaal wijkteam).

Je kunt hier opzoeken onder welk zorgkantoor je naaste valt en wat de contactgegevens zijn.

Thuiszorg
Voor hulp bij persoonlijke verzorging, medicijnen toedienen en wondverzorging kun je terecht bij de thuiszorgorganisatie.

Huisarts
Wordt de zorg je echt teveel en is hulp via bovenstaande organisaties niet voldoende of niet beschikbaar? Of is doordat al het zorgen je boven het hoofd groeit sprake van een crisis? Bel dan je huisarts, hij kan je helpen bij het vinden van een oplossing of je doorverwijzen naar hulp.

Daarnaast is de huisarts natuurlijk je aanspreekpunt voor alle medische vragen.

Cliëntondersteuner of mantelzorgmakelaar
Hulp nodig bij het regelen van zorg of ondersteuning? Een cliëntondersteuner of mantelzorgmakelaar kan je daarbij helpen.

Informatie over cliëntondersteuning

Informatie over een mantelzorgmakelaar

Wil je meer informatie hebben over deze ondersteuningsmogelijkheden, of zoek je contactgegevens? Bel de Mantelzorglijn: 030 – 760 60 55.

Casemanager dementie
Is je naaste dementerend en is er een casemanager dementie die jullie begeleidt? Wellicht kan de casemanager ook helpen bij de knelpunten waar je door corona als mantelzorger tegenaan loopt.

Particuliere organisaties
Er zijn steeds meer particuliere organisaties die ter ondersteuning van de mantelzorger hulp aan huis bieden. Denk hierbij bijvoorbeeld aan licht huishoudelijk werk, meegaan naar arts en ziekenhuis, boodschappen doen, gezelschap houden, hulp bij administratie, kleine klussen in en om de woning, tuinonderhoud, slaapdiensten, zorg voor huisdieren.

Je kunt rechtstreeks contact opnemen met de organisatie en aangeven welke hulp je wenst. Het uurtarief voor de diensten ligt meestal rond de 20 – 25 euro per uur.

De hulp van particuliere organisaties betaal je vaak zelf. Sommige verzekeraars vergoeden (een deel van) de kosten als je een aanvullende verzekering hebt. Neem contact op met jouw verzekeraar en vraag wat de mogelijkheden zijn. Heeft je naaste een indicatie via de Wmo, Jeugdwet, Wlz of zorgverzekeringswet, dan kan de inzet van een particuliere organisatie soms via een pgb vergoed worden. Daarnaast zijn de kosten mogelijk aftrekbaar van de belasting.

We noemen een aantal landelijk of regionaal opererende organisaties: www.saaraanhuis.nl | www.mantelaar.nl | www.seniorservice.nl | www.zorgmies.nl | www.fleurdedag.nl | www.homeinstead.nl|

Let op: dit is slechts een selectie. Google op ‘particuliere thuiszorg’ of ‘vervangende mantelzorg’ en de naam van de woonplaats waar degene voor wie je zorgt woont. Je ziet dan welke particuliere organisaties in de regio actief zijn.

Meer informatie

Een overzicht van de hulp die je kunt krijgen is ook te vinden in de Zorgladder Mantelzorg.

Of zie Rijksoverheid over de zorg voor thuiswonenden

Denk aan:

• Bel vaker. Misschien kun je met een aantal familieleden en bekenden een rooster maken, zodat er iedere dag iemand met je naaste belt.
• Maak eventueel gebruik van beeldbellen. Dit kan bijvoorbeeld via WhatsApp, Skype, Facetime, Zoom. Als je zelf niet zo goed thuis bent in het gebruik van deze middelen, vraag dan om hulp in je omgeving.
• Op de site van Seniorweb lees je meer over beeldbellen
• WhatsApp biedt vele mogelijkheden: stuur een spraakbericht, foto’s, filmpjes en breng zo wat levendigheid van je dag bij je naaste in huis.
• Het Ouderenfonds heeft een helpdesk Welkom Online. Voor hulp bij beeldbellen en contact houden via social media.
• Stuur post. Een kaartje of brief, tekeningen van de (klein)kinderen. Schrijf bijvoorbeeld over wat je vandaag gedaan hebt. Of over leuke herinneringen die je samen hebt, misschien omlijst met een een oude foto.
• Is je naaste een beetje handig op een smartphone of tablet? Dan zijn er veel spelletjes die je samen op afstand kunt spelen, denk aan Wordfeud, Ruzzle of Patience.

Zie voor meer informatie over de digitale manieren van contact houden de veelgestelde vragen in het onderdeel Digitale ondersteuning. Daar vind je linkjes naar uitleg over beeldbellen, online boodschappen doen en gebruik van social media.

Ben je zelf verkouden, heb je verhoging of koorts? Ga niet naar je naaste toe, maar ga op zoek naar alternatieven.

Zijn er bijvoorbeeld familieleden, buren, kennissen of vrienden die tijdelijk de mantelzorgtaken van je kunnen overnemen? Of misschien mensen die ze kennen via de kerk, sportvereniging, ouderenbond of hobbyclub?

Je voelt je wellicht bezwaard om hulp te vragen, maar besef goed dat het belangrijk is dat jouw naaste geholpen wordt en dat veel mensen het juist fijn vinden wanneer ze concreet weten waarmee ze kunnen helpen. Vraag tijdig om hulp, wacht niet tot het echt niet meer gaat.

Ken je mensen aan wie je hulp kunt vragen maar heb je geen contactgegevens? Maak dan gebruik van social media. Meestal is een persoon snel gevonden bijvoorbeeld via Facebook of LinkedIn. Ken je niemand in de straat van je naaste? Doe een briefje door de brievenbussen in de straat en vraag om hulp.

Heeft je naaste thuiszorg? Neem dan met de thuiszorgorganisatie contact op en meld dat je momenteel niet bij jouw hulpbehoevende naaste mantelzorg kunt verlenen. Óf de thuiszorgorganisatie extra taken op zich kan nemen, zal afhankelijk zijn van de mogelijkheden van de organisatie.

Ook via het steunpunt mantelzorg in de woonplaats van je naaste en via het Wmo-loket van de gemeente kun je om hulp vragen. En in noodgevallen natuurlijk ook via de huisarts.

Zie daarnaast ook de landelijke initiatieven voor hulp onder het kopje ‘Landelijke informatie’.

Tijdens de persconferentie van woensdag 20 januari heeft de regering strengere maatregelen afgekondigd om de verspreiding van het coronavirus tegen te houden. Eén van de maatregelen is dat het aantal bezoekers per dag terug gaat van 2 naar 1 persoon. Kinderen jonger dan 13 jaar tellen niet mee.

Deze maatregel geldt tot en met 9 februari, maar de regering kan besluiten om de maatregel te verlengen.

Mantelzorger en zorgprofessional tellen niet mee

Belangrijk is dat mantelzorgers niet meetellen bij het dringende advies om slechts 1 bezoeker per dag te ontvangen. Geef je mantelzorg? Dan kan er naast jou elke dag nog 1 andere persoon op bezoek komen bij degene voor wie je zorgt.

Ook professionele zorgverleners en zorgverleners die werken via een pgb vallen niet onder het bezoek.

Meer mantelzorgers als dat nodig is

Is het voor het uitvoeren van de mantelzorgtaken nodig dat je met twee mantelzorgers tegelijk bij degene voor wie je zorgt bent? Bijvoorbeeld omdat je samen je nog thuis wonende ouder in bed moet helpen? Dat mag. Als het echt nodig is mag je met twee mantelzorgers bij je naaste zijn.

Ook mogen – als dat noodzakelijk is – er verspreid over de dag verschillende mantelzorgers meerdere keren langskomen. Bijvoorbeeld in de ochtend helpt een dochter vader die nog zelfstandig woont met opstaan en douchen. Tussen de middag komt zij nog een keer polshoogte nemen. En in de avond kookt een zoon voor vader, en helpt hem weer in bed.

Zonder verklaring

Je hebt als mantelzorger geen verklaring nodig wanneer je op een dag als ‘extra‘ persoon bij je naaste over de vloer komt. Een formulier (Eigen verklaring avondklok) is alleen nodig als je voor noodzakelijke mantelzorg tijdens de avondklok op pad moet.

Begeleiden bij bezoek

Kan je naaste niet alleen op pad voor een bezoek? Bijvoorbeeld omdat je naaste afhankelijk is van jouw vervoer of van jouw hulp tijdens het bezoek? Dan mag je als mantelzorger mee op bezoek, en is het dus toegestaan met twee personen op bezoek te zijn.

Zorgvuldig gebruik

Ga secuur om met het bezoek aan je naaste en het begeleiden van een naaste bij een bezoek. Maak zorgvuldig gebruik (en geen misbruik) van de uitzonderingsmogelijkheden die er zijn voor mantelzorgers. Want het blijft belangrijk dat we onze contacten beperken en ons zoveel mogelijk aan de oproep ‘blijf thuis’ houden. En samen het aantal besmettingen beperken.

Vragen?

Bij vragen of behoefte aan advies over je eigen situatie kun je bellen, mailen of appen met de Mantelzorglijn. Dit kan op werkdagen tussen 9 en 17 uur via 030 760 60 55.

Ook kun je overleggen met het lokale steunpunt mantelzorg in de gemeente waar degene voor wie je zorgt woont.

 

 

Als er plek is, kunnen nieuwe cliënten in principe in verpleeghuizen terecht.

Staat je naaste op de wachtlijst voor opname in een verpleeghuis en komt er een plaats vrij, overleg dan goed met je naaste, de familie, huisarts, specialist ouderengeneeskunde en de instelling wat op dit moment wijs is om te doen.  In veel gevallen is het nodig en belangrijk de opname door te laten gaan. Soms is het goed een opname uit te stellen.

Voor meer informatie kun je voor overleg over jullie specifieke situatie bellen met de zorginstelling waar je naaste op de wachtlijst staat.

Onder bepaalde voorwaarden kun je je naaste mee naar huis nemen. Hetverpleeghuis zal bijvoorbeeld beoordelen of het veilig en verantwoord is, voor je naaste en voor jou. En of thuis de medische en verpleegkundige zorg gegeven kan worden die nodig is.

Waar moet je aan denken?

Denk er goed over na voor je besluit je naaste in huis te nemen. En bespreek dit ook altijd uitgebreid met de zorginstelling waar je naaste woont.

Belangrijke onderwerpen om zelf over na te denken en met de zorginstelling over af te stemmen:

• Is verhuizing van je naaste vanuit fysiek, medisch en psychisch oogpunt verstandig?
• Hoe groot is de kans op besmetting van je naaste als hij bij jou thuis woont? Kun je garanderen dat die minimaal is?
• Hoe staat je naaste er zelf in?
• Is er thuis voldoende mantelzorg beschikbaar? Verpleeghuiszorg is 24uurs zorg. Wat betekent dat het voor je naaste – ook bij een tijdelijke verhuizing naar huis – belangrijk is dat er 24 uur per dag iemand in de buurt is die zo nodig hulp en zorg kan bieden. Dat is intensief, en kan zeker als je naaste langer bij je woont een zware klus zijn.
• Wat als je zelf ziek wordt en/of besmet raakt met het coronavirus, kan iemand de mantelzorg voor je naaste dan van je overnemen? Zo ja, wie? Maak alvast afspraken.
• Welke professionele zorg is er thuis nodig? En is die zorg te realiseren? In bepaalde regio’s is het momenteel lastig voldoende thuiszorg te krijgen.
• Kan het verpleeghuis thuis zorg en benodigde materialen (bijvoorbeeld incontinentiemiddelen) leveren? En wie betaalt dat? Maak daar afspraken over met de zorginstelling en/of het zorgkantoor. De zorginstelling is niet verplicht de zorg thuis te regelen en te financieren. De afspraken die je onderling maakt worden meestal op papier gezet en ondertekend door jou en de zorginstelling.

Terugkeer naar het verpleeghuis

Als de zorg thuis toch te zwaar blijkt te zijn, is de kans aanwezig dat de zorginstelling je naaste niet opnieuw opneemt als er beperkende bezoekmaatregelen gelden. Dit om mogelijke besmetting van bewoners en medewerkers door je naaste te voorkomen.

Zorginstellingen dienen normaal gesproken een bewoner uit te schrijven als deze langer dan 14 dagen aaneengesloten niet in de zorginstelling verblijft. In verband met corona zijn hier soms uitzonderingen op mogelijk. Maak hierover heldere afspraken met de instelling en leg deze schriftelijk vast.

Bij terugkeer van je naaste in het verpleeghuis kan het zijn dat hij eerst twee weken in quarantaine moet. Zeker voor kwetsbare ouderen is twee weken een lange (en eenzame) periode.

Maak heldere afspraken

Nogmaals: denk er goed over na voor je besluit je naaste in huis te nemen, aangezien dit veel consequenties heeft.

Als je ertoe besluit: maak afspraken met de zorginstelling over verantwoordelijkheden en kosten. En overleg zo nodig ook met het zorgkantoor (waar financiering van de verpleeghuiszorg – ook in de thuissituatie – vandaan komt).

Weten onder welk zorgkantoor je naaste valt? Je kunt het opzoeken op de site van Zorgverzekeraars Nederland.

Waar kan je hulp krijgen?

Voor het regelen van zorg thuis kun je de hulp inroepen van een cliëntondersteuner Wlz. Ook een mantelzorgmakelaar kan helpen.

Kun je door een uitbraak van corona in de zorginstelling van je naaste tijdelijk niet op bezoek? Probeer op andere manieren contact te houden:

• Bel vaker. Misschien kun je met een aantal familieleden en bekenden een rooster maken, zodat er iedere dag iemand met je naaste belt.
• Maak eventueel gebruik van beeldbellen. Dit kan bijvoorbeeld via WhatsApp, Skype, Facetime, Zoom. Als je zelf niet zo goed thuis bent in het gebruik van deze middelen, vraag dan om hulp in je omgeving.
• Op de site van Seniorweb lees je meer over beeldbellen.
• WhatsApp biedt vele mogelijkheden: stuur een spraakbericht, foto’s, filmpjes en breng zo wat levendigheid van je dag bij je naaste in huis.
• Het Ouderenfonds heeft een helpdesk Welkom Online. Voor hulp bij beeldbellen, contact houden via social media etc.
• Stuur post. Een kaartje of brief, tekeningen van de (klein)kinderen. Schrijf bijvoorbeeld over wat je vandaag gedaan hebt. Of over leuke herinneringen die je samen hebt, misschien omlijst met een een oude foto.
• Is je naaste een beetje handig op een smartphone of tablet? Dan zijn er veel spelletjes die je samen op afstand kunt spelen, denk aan Wordfeud, Ruzzle of Patience.

Vraag zo nodig de instelling waar je naaste woont om te helpen het contact via de telefoon, WhatsApp of ander middel tot stand te brengen. Misschien is het mogelijk een vast moment op de dag af te spreken waarop er onder begeleiding contact is?

Zie voor meer informatie over de digitale manieren van contact houden de veelgestelde vragen in het onderdeel ‘Digitale ondersteuning’. Daar vind je linkjes naar uitleg over beeldbellen, online boodschappen doen en gebruik van social media.

Verpleeghuizen

• Informatie over verpleeghuizen

Gehandicaptenzorg

• Informatie over gehandicaptenzorg

Na een periode van geen bezoek zijn er gelukkig sinds eind juni – als er in een verpleeghuis geen besmettingen zijn met corona –  vanuit de overheid geen beperkingen meer voor bezoek. Zowel niet qua frequentie en duur als qua aantal bezoekers.

Elke instelling mag zelf invulling geven aan de bezoekregeling en afspraken maken over hoe vaak en hoe lang bezoek kan komen. De afspraken moeten worden afgestemd met de cliëntenraad en de ondernemingsraad van de instelling.

Heb je vragen over de bezoekregeling van het verpleeghuis waar je naaste woont? Stem af met het afdelingshoofd of de locatiemanager. Of neem contact op met de cliëntenraad. De cliëntenraad is als vertegenwoordiger van bewoners en familie betrokken bij de het opstellen en aanpassen van de bezoekregeling en heeft regelmatig overleg met het management van de instelling. Ook als er dingen niet goed verlopen, kun je dit met de cliëntenraad bespreken.

ActiZ, Alzheimer Nederland, LOC, NIP, V&VN, Verenso en Zorgthuisnl maakten een handreiking aan de hand waarvan verpleeghuizen een goede bezoekregeling kunnen uitwerken. Lees hier meer over de handreiking (inmiddels is er een tweede versie).

Vragen over de bezoekregeling in verpleeghuizen, behoefte om even je verhaal te doen of te overleggen omdat de zorginstelling (te) beperkt bezoek toelaat? Neem gerust contact op met de Mantelzorglijn.

Als je naaste niet meer zelf kan beslissen moet de wettelijk vertegenwoordiger of naaste familie toestemming geven. De zorginstelling stuurt je in dat geval een informatiebrief en toestemmingsformulier. In het toestemmingsformulier staat ook voor welk vaccin je toestemming geeft.

Heb je vragen over de vaccinaties? Bespreek deze dan met de zorgmedewerkers of instellingsarts.

Voorbeeldinformatiebrieven en toestemmingsformulieren kun je alvast bekijken op de website van Verenso.

 Meer informatie 

Dementie en vaccineren: Vragen over coronavaccinatie | Dementie.nl

Alle individuele zorgverleners die je inhuurt vanuit een pgb kunnen vanaf februari een vaccin krijgen. Dit geldt voor formele en informele zorgverleners. Hieronder vallen dus ook mantelzorgers die (deels) vanuit een pgb betaald worden. Het geldt voor pgb-zorgverleners die verpleging, verzorging, huishoudelijke hulp, maaltijdondersteuning en individuele begeleiding geven.

Pgb zorgverleners vallen in in de vaccinatiestrategie onder de groepen medewerkers gehandicaptenzorg en/of wijkverpleging en de Wet maatschappelijke ondersteuning Wmo.

Pgb-zorgverleners krijgen een uitnodiging voor vaccinatie via de SVB. Wanneer deze uitnodiging wordt verstuurd is nog niet bekend. Voor zorgverleners met een overeenkomst uit de zorgverzekeringswet waarbij de administratie niet via de SVB loopt, wordt nog gezocht naar een oplossing.

Tip: houdt de website van Per Saldo in de gaten voor het laatste nieuws. Nieuws – Per Saldo | pgb

 

Verpleeghuisbewoners en mensen met een verstandelijke beperking in een instelling worden vanaf januari gevaccineerd.  Op 18 januari worden de eerste verpleeghuisbewoners gevaccineerd. De huisarts of instellingsarts zal de vaccinatie geven.

Zorgvragers tussen de 18 en 60 jaar met een medische indicatie worden vanaf februari gevaccineerd. De uitnodiging voor een vaccinatie komt van de huisarts.

De zorgvragers van 60 jaar en ouder die thuis wonen zijn vanaf februari aan de beurt. Hoe ouder je bent, hoe eerder je aan de beurt bent voor vaccinatie. Een uitnodiging voor vaccinatie krijg je via de GGD of huisarts. Je kan de prik krijgen op een centrale locatie of bij de huisarts. Zorgvragers die niet mobiel zijn krijgen een uitnodiging van de huisarts voor een prik thuis of in de praktijk.

N.B. Bovenstaande is de situatie op 18 januari. Voor meer informatie en de laatste stand van zaken, zie het stroomschema vaccinatiestrategie (update) | Publicatie | Rijksoverheid.nl

Wat valt er onder een medische indicatie?
Hier vallen mensen onder met afwijkingen aan de luchtwegen en longen, met een chronische stoornis van de hartfunctie, diabetes mellitus, chronische nierinsufficiëntie (dialyse en niertransplantatie-patiënten) en patiënten met een afweerstoornis of die behandeld worden met immunosuppressiva leidend tot verminderde weerstand tegen luchtweginfecties.

De huisarts kan op basis van de persoonlijke medische achtergrond afwegen of er sprake is van een medische indicatie voor COVID-19 vaccinatie. Neem bij twijfel contact op met de huisarts.

De huidige stand van zaken is dat mantelzorgers niet als aparte groep zijn opgenomen in de vaccinatiestrategie. Dit betekend dat mantelzorgers géén voorrang krijgen. Mantelzorgers vallen onder de algemene doelgroepen, zoals die voor iedere niet-zorgverlener gelden.

Wel is het zo dat mensen die 60 jaar of ouder zijn, of een medische indicatie hebben, als een van de eersten (waarschijnlijk vanaf februari/maart) worden gevaccineerd. Een groot deel van de mantelzorgers valt binnen deze categorie en zal dus al met deze groep gevaccineerd worden.

Helaas zijn er groepen mantelzorgers die tussen wal en schip vallen. Bijvoorbeeld ouders van zorg intensieve kinderen die thuis voor hun kind zorgen, of mantelzorgers van volwassen met Wlz zorg thuis. MantelzorgNL vindt dat mantelzorgers die in een kwetsbare situatie intensieve zorg leveren in aanmerking moeten komen voor versnelde vaccinatie. Wij blijven in overleg met het ministerie van VWS om meer prioriteit aan deze mantelzorgers te geven.

Op de hoogte blijven van het laatste nieuws over vaccinatie? Houd de website (nieuwsberichten op de homepage) in de gaten of meld je aan voor onze nieuwsbrief.

Meer informatie

Rijksoverheid  – vaccinatie tegen het coronavirus

Nieuwsbericht MantelzorgNL

 

Iedereen met klachten – volwassenen en kinderen – kan zich laten testen op het coronavirus.

Bel 0800 – 1202 of maak online een afspraak via www.coronatest.nl

Heb je klachten zoals verkoudheid, hoesten, verhoging of plotseling verlies van smaak en geur? Maak een afspraak voor een test op een testlocatie bij jou in de buurt. Je hoeft niet eerst naar een (huis)arts voor een doorverwijzing.

Het telefoonnummer is 7 dagen per week, van 08.00 uur tot 20.00 uur bereikbaar. Zorg dat je je Burgerservicenummer (BSN) bij de hand hebt als je belt. Voor het online maken van een afspraak moet je inloggen met je DigiD.

Testen heeft overigens alleen zin wanneer je klachten hebt. En de test kan alleen laten zien of je corona hebt op het moment dat de test wordt afgenomen. Je kunt niet laten onderzoeken je eerder corona hebt gehad.

Uitlegvideo ‘Hoe werkt een coronatest’ op YouTube

Wanneer moet je 0800-1202 NIET bellen?

• Als je klachten passend bij het coronavirus gehad hebt maar nu niet meer hebt (de GGD test niet of je het coronavirus hebt gehad).
• Als je vragen hebt over het coronavirus en geen afspraak wilt maken voor een test. Bel dan naar 0800-1351.
• Als je zware klachten hebt. Bel dan met je huisarts of huisartsenpost.
• Als je klachten passend bij corona én andere aandoeningen hebt. Een chronische ziekte bijvoorbeeld of kanker. Bel dan met je huisarts of behandelend arts.
• Bel bij levensbedreigende spoed altijd 112.

Kinderen testen

Heeft je kind klachten passend bij het coronavirus? Dan kan je kind getest worden. Ook hiervoor kun je via 0800-1202 een afspraak te maken.

Kinderen van 12 tot en met 17 jaar moeten toestemming geven voor de test. Daarom vraagt de medewerker van het afsprakennummer het kind om aan de telefoon te komen om toestemming te geven.

Kinderen van 16 en 17 jaar mogen zelf een afspraak maken via 0800-1202.

Sneltesten

Op steeds meer plekken in het land kan de GGD nu ook een sneltest af nemen. Met een sneltest krijg je binnen een paar uur de uitslag. Bij een normale test duurt dit gemiddeld 24-48 uur. Is het voor de mantelzorg van belang om snel de uitslag te weten? Bel naar 0800-1202 om te informeren naar een mogelijkheid voor sneltest bij jou in de buurt.

Meer informatie

Lees meer over het testen op de website van de Rijksoverheid.

Wanneer is een mondkapje verplicht?

Om verspreiding van het coronavirus tegen te gaan, wil de regering het dragen van een niet-medisch mondkapje in publieke ruimtes verplichten vanaf 1 december. De mondkapjesplicht geldt voor iedereen van 13 jaar en ouder. Wie de regel niet naleeft, riskeert een boete van 95 euro.

De mondkapjesplicht geldt voor publieke binnenruimten zoals  winkels, bioscopen, restaurants etc. Bij bezoek aan de kapper, of bij andere contactberoepen, moet ook een mondkapje worden gedragen. Let op: In het openbaar vervoer was een mondkapje al verplicht maar vanaf 1 december geldt dit ook op het station en bij de bushalte.

Lees hier meer over de mondkapjesplicht.

De verplichting tot het dragen van een mondkapje geldt niet voor mensen die vanwege een beperking of ziekte geen mondkapje kunnen dragen of opzetten.

Hoe kom ik aan mondmaskers?

Je naaste (mogelijk) besmet: mondkapjes via de huisarts en apotheek

Is je naaste die zelfstandig thuis woont (mogelijk) besmet met corona, verzorg je hem of haar en kun je daarbij niet altijd de 1,5 meter afstand houden? Dan komt je naaste in aanmerking voor beschermende materialen via een recept van de huisarts of GGD. Je leest er meer over bij de vorige vraag in het onderdeel ‘Testen’.

Overige situaties: mondmaskers zelf kopen of maken

Voor alle overige situaties geldt dat je zelf een niet-medisch mondmasker moet kopen, of zelf kunt maken. Een sjaal of bandana mag niet worden gebruikt als alternatief voor een mondkapje.

Kopen kan op verschillende plaatsen, bijvoorbeeld bij drogisten en supermarkten. Ook online zijn er veel mogelijkheden. De Consumentenbond maakte een lijst van betrouwbare websites . Let op: de webwinkels op deze lijst hebben het Thuiswinkel Waarborg Keurmerk. Dit geeft aan dat dit betrouwbare verkooppunten zijn. Het zegt niks over de kwaliteit van de mondkapjes.

Meer informatie

Op de volgende websites vind je heldere en betrouwbare informatie over mondkapjes:

Website Rijksoverheid – veelgestelde vragen over het gebruik van mondkapjes

Website RIVM – mondkapjes en handschoenen

Consumentenbond – Mondkapjes tijdens de coronacrisis

Het dringende advies om een mondkapje te dragen in publieke binnenruimtes (winkels, musea, restaurants, theaters etc) geldt ook voor mensen met een chronische ziekte of beperking.

Een uitzondering geldt voor mensen die vanwege hun (zichtbare of onzichtbare) beperking of chronische ziekte niet in staat zijn een mondkapje te dragen, op te zetten of die daarvan ernstig ontregeld raken. Mensen die uitgezonderd worden van de mondkapjesplicht zijn:

• Mensen die vanwege hun beperking of ziekte fysiek niet in staat zijn een mondkapje te dragen of op te zetten.
• Mensen die door het dragen van een mondkapje last krijgen van hun gezondheid. Bijvoorbeeld door een longaandoening;
• Mensen die ernstig ontregeld raken van het dragen van een mondkapje. Bijvoorbeeld vanwege een verstandelijke beperking of psychische aandoening. De uitzondering geldt ook voor hun begeleiders;
• Mensen en hun begeleiders van mensen die afhankelijk zijn van non-verbale communicatie, zoals liplezen.

Je moet zelf aantonen dat je in aanmerking komt voor uitzondering van de mondkapjesplicht. Voorbeelden die worden gegeven om dit aan te tonen zijn:

• Het dragen van een faceshield – als dat wel mogelijk is
• een kaartje laten zien waarmee je je beroept op de vrijstelling (zie onder)
• een briefje van een (huis)arts, behandelaar of instelling
• een verklaring van een begeleider of een naaste die gebeld kan worden
• een hulpmiddel of relevante medicijnen laten zien

Er is een kaartje voor mensen die wegens ziekte of beperking geen mondkapje kunnen dragen. Dit kaartje kun je zelf uitprinten en invullen. Er is ook ruimte om eigen informatie toe te voegen. Bijvoorbeeld gegevens van een begeleider of arts. Het kaartje kan helpen om aan te tonen dat je onder de uitzondering valt.

Je leest hier meer over de uitzonderingen op de mondkapjesplicht voor mensen met een beperking.

Gebruik je beschermende materialen? Dan is het belangrijk dat je ze op de goede manier gebruikt. Hieronder zie je hoe je handschoenen en een mondkapje gebruikt.

Instructie gebruik niet-medisch mondmasker

Instructie gebruik medisch mondmasker en handschoenen

Ben je mantelzorger van iemand die intensieve zorg (meer dan 8 uur per week en langer dan 3 maanden) nodig heeft en die (mogelijk) besmet is met corona? Dan kun je als 1,5 meter afstand houden bij de verzorging en verpleging niet mogelijk is, op recept van huisarts of GGD via de apotheek beschermende materialen krijgen.

Woont je naaste in een instelling, dan gelden er andere regels. Overleg met de instelling over het testbeleid en gebruik van beschermende materialen. De informatie hieronder gaat over de thuissituatie.

Klachten en mogelijk besmet
Heeft je naaste klachten die mogelijk wijzen op corona, dan is het belangrijk dat je naaste zo snel mogelijk wordt getest. Maak een afspraak via telefoonnummer 0800 – 1202 of doe dit online via www.coronatest.nl

Tot de testuitslag bekend is, kun je als mantelzorger met een elektronisch recept van de huisarts of de GGD, op naam van je naaste, gratis een korte-termijn-pakket met beschermende materialen ophalen bij de apotheek. Dit pakket bevat handschoenen,  chirurgisch mondneusmaskers, een bril, schorten en een flacon desinfectans.

Vervolgens zijn er twee opties:

1. Als de testuitslag van je naaste negatief is, dan zijn de beschermende materialen voor jou als mantelzorger niet meer nodig.
2. Als de testuitslag van je naaste positief is, krijgt je een nieuw recept van de huisarts of de GGD. Hiermee kun je bij de apotheek een lange-termijn-pakket met beschermende materialen bij de apotheek ophalen, of thuis laten bezorgen. Ook dit pakket is gratis en het bevat dezelfde materialen als het korte termijn pakket (maar dan in grotere hoeveelheden).

Meer informatie

Op de volgende websites vind je informatie over beschermende materialen voor mantelzorgers. Als de huisarts of apotheek de regeling niet kent, kun je deze informatie met hen delen.

• Richtlijn VWS beschermende materialen voor mantelzorgers
• Factsheet over beschermingsmiddelen voor mantelzorgers van de Landelijke Huisartsen Vereniging (LHV). Hierin staat hoe huisartsen en apothekers de middelen kunnen aanvragen en bestellen.

Kijk op de website van Seniorweb voor informatie over digitale mogelijkheden.

Speciaal voor mantelzorgers zijn er slimme zorgoplossingen die in deze tijd goed van pas komen. We geven een paar voorbeelden:

• Met de makkelijke tablet voor ouderen kun je elkaar digitaal op de hoogte houden, door foto’s te sturen of via beeldbellen.
• Als je zelf even niet in staat bent om de mantelzorg voort te zetten kun je gebruik maken van het online platform dat hulp voor en door bekenden en buurtgenoten mogelijk maakt
• Met slimme sensoren in huis wonen mensen veilig thuis. Ze slaan alarm als het nodig is.
• Of een sociale robot die helpt met geheugensteuntjes voor bijvoorbeeld meer structuur.
• Om de zorg voor je naaste te coördineren kun je een WhatsApp groep aanmaken. Maar er zijn ook apps die je hiervoor kunt gebruiken, zie Websites en apps voor delen van de zorg.
• Op de website van Seniorweb vind je tips en uitleg over handige digitale hulpmiddelen, websites en apps.

Zorg van Nu heeft actuele informatie, gerelateerde zorgoplossingen en extra financiële mogelijkheden bij elkaar op één pagina. Daarnaast zijn er ook tips en handreikingen voor digitale vaardigheden opgenomen.

Houd een lijstje bij van alle (extra) kosten die je maakt door de zorg voor je naaste. En bewaar bonnetjes, facturen en betalingsbewijzen. Mogelijk zijn de kosten aftrekbaar van de belasting. Zie ook www.meerkosten.nl/belastingvoordeel (let op: dit zijn de regels voor 2019; begin 2021 staan de afspraken voor 2020 online. Die zullen echter in grote lijnen overeenkomen met die van 2019).

Heb je een heel laag inkomen en extra uitgaven voor zorg? Soms biedt de gemeente uitkomst via bijzondere bijstand.

Wmo

Minister van Volksgezondheid Hugo de Jonge heeft besloten dat Wmo-klanten in de maanden april en mei 2020 geen eigen bijdrage hoeven te betalen in verband met corona. Je naaste ontvangt over die maanden geen rekening. De andere maanden betaal je de gangbare eigen bijdrage (maximaal 19 euro per maand).

De maatregel geldt niet voor Wmo-klanten die wonen in een instelling voor beschermd wonen of voor opvang.

Lees voor meer informatie het nieuwsbericht van het CAK.

Wlz

Of de eigen bijdrage verandert als je naaste met een Wlz-indicatie minder of andere zorg krijgt dan normaal, is afhankelijk van de situatie.

Op de webpagina van het CAK met informatie over het coronavirus staat onder het kopje ‘Wlz’ informatie over de eigen bijdrage voor de Wlz.

Zorgverzekeringswet

Voor thuiszorg (wijkverpleging) betaal je nooit een eigen bijdrage.

Vragen over de eigen bijdrage

Heb de vragen over de eigen bijdrage in relatie tot corona? Kijk op de webpagina van het CAK met informatie over het coronavirus . Hier vind je antwoorden op veelgestelde vragen.

Staat je vraag hier niet bij? Neem dan contact op met het CAK.

Ben je mantelzorger van iemand die de Nederlandse taal niet of niet goed beheerst? De volgende organisaties hebben informatie en interessante initiatieven rondom corona & anderstaligen op hun website staan:

Noom
Diverse initiatieven, waaronder een meertalige informatielijn voor migrantenouderen, overzicht websites met anderstalige informatie en instructies voor opstarten bel- of bezorgcirkel.

Pharos
Uitleg over de richtlijnen van het RIVM in verschillende talen, waaronder Arabisch, Chinees en Pools. Zie ook het overzicht van informatiematerialen in andere talen.

Rijksoverheid
Posters met richtlijnen in het Engels, Spaans, Arabisch, Papiamento, Papiamentu, Pools en Turks.

Nederlands Jeugd Instituut
Overzicht communicatiemiddelen voor anderstaligen, laaggeletterden, doven en slechthorenden en ouders en kinderen met Autisme Spectrum Stoornis.

Gemeente Amsterdam
Zeer uitgebreide lijst met websites en informatiemateriaal voor anderstaligen. Van Berbers en Papiamento tot Moluks en Surinaams.

Dementie en corona

MS en corona

Reuma en corona

Verstandelijke beperking en corona

Doven en slechthorenden en corona

Psychische klachten en corona

Verslaving (roken – alcohol – drugs) en corona

Autisme en corona

Mensen met een kwetsbare gezondheid – veelgestelde vragen

Om besmetting met het coronavirus te voorkomen, adviseert de overheid om met mensen die niet tot je huishouden behoren minstens 1,5 meter afstand te houden.

Een uitzondering op deze regel is contact tussen hulpbehoevenden en hun begeleiders. Dus bijvoorbeeld tussen een mantelzorger en degene voor wie hij/zij zorgt. Lukt het niet om de 1,5 meter afstand te behouden, dan mag je die tijdelijk loslaten. Zoals bij het duwen van een rolstoel.

Wanneer je de rolstoel van je naaste duwt en dus binnen de 1,5 meter afstand komt, is er meer kans op besmetting. Het is belangrijk dat je je dat realiseert. Maar als je voor het bezoek aan je naaste je handen wast, dat tijdens het bezoek ook (als mogelijk) af en toe doet, hoest en niest in je elleboog etc. dan is het risico beperkt.

Is je naaste somber of gespannen door het coronavirus? Of ben je het zelf? Praat erover met mensen in je omgeving. Of bel één van de hulplijnen.

Op de site van de Rijksoverheid vind je tips over het omgaan met somberte en stress. En ook een overzicht van hulplijnen.

Mantelzorgen in coronatijd valt niet mee. Zorgen voor een naaste met psychische problemen is normaal gesproken vaak al zwaar, door de coronamaatregelen komen hier extra moeilijkheden bij.

Blijf er niet mee rondlopen en praat erover, met familie of vrienden. Dat kan helpen.

Op de website van MIND voor mensen met psychische klachten en hun naasten vind je informatie over hoe je je naaste in deze periode kunt steunen en waar jij terecht kunt voor  een luisterend oor, lotgenotencontact of tips.

Kinderen van ouders met psychische problemen kunnen terecht bij KOPP KOV

Heeft je naaste professionele hulpverlening? Neem dan contact op met de hulpverleners en geef aan dat je je zorgen maakt over je naaste. Afhankelijk van de situatie kun je om advies vragen of om inzet van professionele hulp.

TIP: Ter voorbereiding van het gesprek kun je (kosteloos) de hulp inroepen van een familievertrouwenspersoon

Zie voor meer informatie ook de pagina over een naaste met psychische problemen

Top 10 tips

MantelzorgNL maakte samen met Ypsilon, Labyrint In Perspectief, Movisie, het Trimbos-instituut, MIND en het Landelijk Platform Psychische Gezondheid een top 10 met tips voor mantelzorgers.

De tips gaan over afspraken met je naaste, over jonge mantelzorgers, over wat je kunt doen als jij of je naaste ziek wordt en over veiligheid. Maar ook over plezier maken en over goed voor jezelf zorgen. Een lijst met informatie en hulplijnen maakt de top 10 compleet.

Loop je door jouw persoonlijke omstandigheden studievertraging op? Neem contact op met je studentbegeleider of decaan.

Die bekijkt wat er speelt, welke invloed dat heeft op je studie, hoe studievertraging of -uitval te voorkomen et cetera. Het gesprek is vertrouwelijk.

Wacht niet te lang met het opnemen van contact als jouw omstandigheden leiden tot vertraging. Dat is heel belangrijk. Zeker omdat voor sommige regelingen geldt dat je bijzondere omstandigheden binnen 14 dagen moet melden.

Voor studenten die door de coronacrisis te maken krijgen met studievertraging doordat ze mantelzorg verlenen, geldt dat zij in het hoger onderwijs aanspraak kunnen maken op het Profileringsfonds. De decaan kan je hierover informeren.

Lukt thuis studeren niet omdat het er te onrustig is of je geen goede werkplek hebt? Overleg dan ook met je begeleider, mentor of decaan. De onderwijsinstelling kan jou een plek bieden, bijvoorbeeld in een klaslokaal of bibliotheek. Daar kan je dan heen als het thuis niet gaat.

Lees ook het blog van Minou over haar ervaringen als studerende mantelzorger.